Mystieke liturgie met muziek van Rachmaninov
Russische Vesper op 24 januari met de Schola Davidica
De liturgie van de Russische kerk kent vier grondvormen, waarvan de heilige Liturgie van Johannes Chrysostomus de meest gangbare en belangrijkste is. Deze wordt gebruikt op de meeste zon- en feestdagen van het jaar.
Instrumenten zijn taboe in de Russisch-Orthodoxe kerk, maar koren konden volop van zich doen horen. Eeuwenlang zong men in de Russische kerk eenstemmig, veel langer dan in de westerse kerk, maar onder westerse/Italiaanse invloed begonnen vanaf de 17e eeuw Russische componisten meerstemmige muziek te schrijven. Dit ontaardde tot een polyfone overdaad waar als tegenreactie een zeer simpele koorstijl op volgde. Tchaikovski schreef in 1878 een bewerking van de Liturgie van Chrysostomus waarmee hij een Russische kerkstijl wilde ontwikkelen die tegelijk sober, echt en doorleefd was en toch niet amateuristisch klonk.
Sergej Rachmaninov (1873-1943) was als kleine jongen al betoverd door de kerkmuziek. Naar verluidt vroeg oma Rachmaninov na afloop van de dienst of haar kleinzoon de melodieën thuis op de piano wilde naspelen. Dat deed hij met overgave. Later componeerde hij in navolging van Tchaikovski in 1910 ook een bewerking van de Heilige Liturgie op zijn zomerverblijf Ivanovka, kort nadat hij een grote Amerikaanse tournee als pianist had gemaakt. Aan zijn vriend Nikita Morozov schreef hij daarover: ‘Al geruime tijd dacht ik na over de Liturgie en heb ik pogingen gedaan om de muziek hiervoor te schrijven. Nu was ik een beetje bij toeval er weer aan begonnen en plotseling werd ik er door gegrepen. Daarna heb ik het werk vrij snel kunnen afmaken. Het is lang geleden dat ik een werk met zoveel plezier heb geschreven.’ De première was in november 1910. Uit deze muziek spreekt de grote kunstenaarschap van Rachmaninov die een meester is in de beheersing van een warme en sonore koorklank.
De Russisch Orthodoxe kerkautoriteiten hadden echter grote bezwaren tegen de ‘geest van modernisme’ die uit het stuk sprak en weigerden het goed te keuren voor gebruik in de kerk. Een godsdienstleraar reageerde op het werk met de woorden: ‘Deze muziek is werkelijk bijzonder, het is zelfs tè mooi. Onder het gehoor van zulke muziek valt het bidden niet mee. Het is eigenlijk geen kerkmuziek.’ Rachmaninov heeft het werk verder niet gepromoot en kwam even daarna met de kerk in conflict. Hij was niet zo geïnteresseerd in religieuze zaken en het werk raakte in vergetelheid. Pas in de jaren 80 van de vorige eeuw werd het werk weer herontdekt en opnieuw uitgegeven.
In de Russische vesper van de Schola Davidica Utrecht op 24 januari 2016 zingt het koor een aantal werken uit deze bijzondere Heilige Liturgie van Johannes Chrysostomos op. 31 van Rachmaninov. De grondvorm van de Utrechtse vespers blijft gehandhaafd, maar wordt ingevuld met werken uit de Russische kerk en deze keer voornamelijk uit de Heilige Liturgie op. 31 van Rachmaninov, waaronder als anthem ‘Vo tsarstvii Tvoyem’ de zaligsprekingen uit Matteüs 5.
Daarnaast klinken natuurlijk ook delen uit de ‘vespers’ opus 37 van Rachmaninov, en werken van Dimitri Bortnianski en Aleksander Kastalski.
Kom en ervaar de diepte van deze bijzondere vocale liturgie, de mystiek van de Byzantijnse koormuziek in de Russische Vesper op 24 januari door de Schola Davidica Utrecht.
Het koor staat onder leiding van Grigori Sarolea, die ook de voorzang zal verzorgen.
Toegang is gratis, er is een collecte bij de uitgang.
Koorwerken:
– Koorgebed: Priidite op. 37 – Sergej Rachmaninov
– Intocht: Alliluja – Kiev chant
– Preces: Gospodi pomiloej op. 31 – Sergej Rachmaninov
– Psalm 104: Balogoslovi op. 37 – Sergej Rachmaninov
– Psalm 141: Da Isparavitsa – Dimitri Bortnianski
– Magnificat: Velicit dushe moya op. 37– Sergej Rachmaninov
– Nunc dimittis: Nine otpushchajesi 3 – Aleksander Kastalski
– Responses: Velikaya ektenya op. 31 – Sergej Rachmaninov
– Onze Vader: Otche nash op. 31 – Sergej Rachmaninov
– Anthem: Vo tsarstvii Tvoyem op. 31 – Sergej Rachmaninov
– Slothymne: Alliluja – Russisch
